Lezing Arnhem, 281109
Eerst zal ik wat vertellen over de klimaatverandering en hoe dat probleem aangepakt moet worden. Vervolgens over de rol in die klimaatverandering van onze voedselproductie en consumptie.
Wat is het broeikaseffect
Het klimaat verandert, het wordt warmer, het weer wordt wisselvalliger, met meer droogtes, meer overstromingen, meer orkanen., door een versterkt broeikaseffect. Het broeikaseffect wordt veroorzaakt door broeikasgassen [BKG] in de atmosfeer, zoals CO2, methaan [CH4], lachgas [N2O], fluorgassen [HFK] en waterdamp. Deze houden een deel van de zonnewarmte die de aarde weer uitstraalt tegen.
390 ppm is te veel
Het voornaamste BKG is CO2. Rond 1850, voor de industriële revolutie, was het CO2 gehalte van de lucht 280 ppm*. Er was toen evenwicht tussen uitstoot en opname van CO2. Nu is dat al 390 ppm en is het evenwicht verstoord: de helft van de uitstoot wordt niet meer opgenomen door planten en oceanen, maar blijft in de atmosfeer. De toename van CO2 gaat steeds sneller. De volledige effecten worden pas na 100 jaar zichtbaar, door de thermische traagheid. De effecten van opwarming zijn niet direct zichtbaar, het duurt lang voor bijv. al het ijs op Groenland en de Zuidpool gesmolten is.
Uit recent onderzoek blijkt wat de gevolgen zijn van die 390 ppm op de langere duur: een 3-6 graden hogere gemiddelde temperatuur en een 25-40 meter hogere zeespiegel. [1] Vrijwel alle grote steden liggen in rivier delta's en aan de kust en zullen overstromen. Landen als Bangladesh zullen geheel onder water verdwijnen, net als vrijwel geheel Nederland. Gletsjers verdwijnen, rivieren drogen op. Een groot deel van het land zal woestijn worden, ook het Amazonegebied. Planten en dieren zullen voor een groot deel uitsterven.
450 ppm catastrofaal
Per jaar stoten mensen nu in totaal ca 50 miljard ton CO2 uit, door verbranding van kolen, olie, gas, door het verbranden en kappen van bossen en veeteelt. De concentratie CO2 neemt daardoor elk jaar verder toe, met ca 3 ppm per jaar. Rond 2030 zitten we dan op 450 ppm, als we niks doen. Dan zal het nog veel erger worden, meer dan 6-10 graden warmer en 60-70 m. hogere zeespiegel.
Gevolgen
Momenteel sterven er al 300.000 mensen per jaar door de klimaatverandering, door droogte, overstromingen, orkanen en honger.
Dat zal snel meer worden. Een CO2 gehalte van 450 ppm leidt wereldwijd tot een catastrofe. De meeste planten, dieren en mensen zullen dat niet overleven. Vrijwel de hele wereld wordt woestijn. Misoogsten, hongersnoden, grote aantallen klimaatvluchtelingen, oorlogen en massale sterfte zullen het gevolg zijn. Helaas hebben nog maar weinig mensen door wat er op het spel staat.
Als de CO2 uitstoot niet snel minder wordt, zal de gemiddelde temperatuur in 2055 al 4 graden hoger zijn. Gemiddeld, aan de polen zal het 15 graden warmer zijn. [2].
Positieve terugkoppelingen
Positieve terugkoppelingen zijn verschijnselen die het broeikaseffect versterken. Een daarvan is de rol van de oceanen. Oceanen kunnen niet eindeloos doorgaan met het opnemen van zoveel CO2. De oceanen nemen minder CO2 op, oa omdat het water warmer wordt. [3]. Daardoor zal zich nog meer CO2 in de atmosfeer ophopen en wordt het broeikaseffect nog sterker. De oceanen verzuren bovendien maarmate er meer CO2 in is opgelost, veel algen kunnen daar niet tegen. Daardoor zal de opname van CO2 door algen verminderen, zullen er minder vissen zijn en zal er nog meer CO2 in de lucht blijven.
Een tweede voorbeeld is het verdwijnen van gletsjers. Het tempo, waarin de gletsjers op de Zuidpool en Groenland smelten, is verdubbeld en een verdere versnelling wordt verwacht. IJs en sneeuw weerkaatsen het zonlicht, als het verdwijnt wordt er meer zonnewarmte opgenomen, wat het broeikaseffect versterkt. Als al het ijs op Groenland en de Zuidpool gesmolten zou zijn, wordt de zeespiegel 60-70 m. hoger. Dat zal bij een 450 ppm scenario gaan gebeuren.
De derde is het dooien van de permafrost, in Canada en Rusland. Organisch materiaal in de bodem oxideert tot CO2, uit meren en plassen komt methaan vrij. Volgens schattingen kunnen er evenveel broeikasgassen uit de permafrost gebieden vrijkomen als er nu in de atmosfeer zitten, zodat het gehalte BKG zou verdubbelen. [4]. Nu al neemt de CO2 en methaan uitstoot uit de permafrostgebieden toe.
We moeten beslist zorgen dat die positieve terugkoppelingen niet verder doorzetten, anders slaat het klimaat onhoudbaar op hol.
Wat is nodig
Om te zorgen dat de klimaatverandering geen catastrofe wordt, is het nodig dat er opnieuw een evenwicht ontstaat tussen wat er aan CO2 de lucht in gaat en wat er uit verdwijnt, door de opname van CO2 door planten en oceanen. We zagen dat de helft van de CO2 die we uitstoten in de lucht blijft, zodat de CO2 concentratie stijgt. Voor een nieuw evenwicht is het nodig dat de CO2 uitstoot binnen 20 jaar met minimaal de helft omlaag moet, naar een totaal van 25 miljard ton per jaar, om te zorgen dat de CO2 concentratie in de lucht niet meer stijgt. Het lijkt echter onvermijdelijk dat de CO2 uitstoot de komende jaren nog verder toeneemt, tot 450 ppm of meer, voordat er een daling optreedt naar een nivo van 390 ppm. Maar omdat ook 390 ppm niet veilig is, zal de CO2 uitstoot op den duur nog veel verder omlaag moeten, tot 5 miljard ton CO2 per jaar. Dat betekent een afname met 88% rond 2050. Aangenomen dat de opname van CO2 door oceanen en planten op hetzelfde peil blijft als nu, waarover grote twijfel bestaat. Pas als de opname van CO2 door planten en oceanen groter is dan de uitstoot, zal de CO2 concentratie kunnen gaan dalen.
Een afname van de CO2 uitstoot met 80-88% rond 2050 kan alleen als iedereen, behalve de armen, haar/zijn consumptiepatroon drastisch verandert en een totaal andere energie- en landbouwpolitiek. Stoppen met boskap, grootschalige herbebossing, veel minder autoverkeer, niet of nauwelijks vliegen, 80 procent minder fossiele energie, geen vlees en zuivel, veel minder luxe goederen, kortom consuminderen. Dat wil niet zeggen dat het leven minder leuk wordt. Meer kwaliteit, minder kwantiteit. Socialer, minder materialistisch.
Financiering
Technisch is zo'n enorme afname van de CO2 uitstoot geen probleem, financieel ook niet. Er wordt nu per jaar wereldwijd meer dan $500 miljard aan subsidies uitgegeven aan de productie en consumptie van vervuilende energiebronnen [bruinkool, kolen, olie, gas, kernenergie]. Dat is natuurlijk waanzin in een tijd van snelle klimaatverandering. Het is veel logischer en verstandiger om dat geld te besteden aan schone energie, energiebesparing en aan hulp aan arme landen die nu al lijden onder de gevolgen van klimaatverandering. Over een periode van 20 jaar gaat het om een bedrag van $10.000 miljard!! Dat is genoeg voor een vermindering van de CO2 uitstoot met 40%. Op die manier hoeft klimaatbeleid niet veel extra te kosten. Als de nodige maatregelen echter 10 jaar worden uitgesteld, worden de kosten minimaal dubbel zo hoog, volgens de econoom Stern, in een rapport geschreven voor de Britse regering. [Stern Review].
Indien meer geld nodig is, moet een koolstofbelasting worden ingevoerd. Dardoor wordt de prijs van fossiele brandstoffen hoger en worden tegelijkertijd investeringen in energiebesparing en duurzame energie rendabeler.
Kopenhagen: 350 of 450 ppm
In Kopenhagen worden afspraken gemaakt over de noodzakelijke vermindering van de uitstoot van BKG. Maar niet iedereen is het erover eens wat nodig is. De meeste industrielanden zeggen een nivo van 450 ppm veilig te vinden, omdat ze denken dat de temperatuur dan met maximaal 2 graden zal stijgen. Dat standpunt is volledig achterhaald. [7]. Zoals we zagen is zelfs een nivo van 390 ppm al te veel, het wordt dan geen 2 graden maar 3 tot 6 graden warmer. De grootste optimisten hopen dat er in Kopenhagen in dec. 2009, of in 2010, afspraken worden gemaakt om de uitstoot van BKG door de industrielanden in 2020 met 20% te verlagen en in 2050 met 50%. Maar dat is helaas lang niet genoeg. Omdat China, India, Indonesië en Brazilië door blijven groeien, zal de totale CO2 uitstoot toch blijven stijgen, tot maximaal 60 miljard en minimaal 53 miljard ton. [5]. De CO2 uitstoot blijft tot 2030 groter dan de opname, zodat de CO2 concentratie blijft stijgen, tot zeker 450 ppm. Dan zal de temperatuur in 2055 al met 4 graden zijn gestegen, volgens een studie van het Uk Met Office. [6]
Er mag nergens meer een nieuwe kolencentrale gebouwd worden, bestaande kolencentrales moeten stilgelegd worden. Er moet een CO2 belasting, carbon tax, komen voor iedereen, zodat er ook drastisch minder auto wordt gereden. Met de opbrengst daarvan kunnen verdere maatregelen gefinancierd worden.
Invloed van voedsel op klimaatverandering
De landbouw en voedsel industrie zijn verantwoordelijk voor 30 tot 40 % van de totale uitstoot van broeikasgassen. Daarvan neemt de productie en consumptie van vlees en zuivel het grootste deel voor zijn rekening: minimaal 25% van de totale wereldwijde uitstoot van BKG. Ontbossing door boskap en bosbranden heeft daarin een groot aandeel, om de grond gereed te maken voor landbouw, grotendeels veeteelt en productie van veevoer.
Vlees en zuivel
Momenteel wordt het grootste deel van alle landbouwgrond, ca 80%, gebruikt als weidegrond en voor de productie van veevoer. Circa de helft van alle graan, 90% van alle soja en bijna alle maïs wordt aan het vee opgevoerd. Omdat de consumptie van vlees en zuivel blijft stijgen, blijft er oerwoud gekapt worden, tot al het oerwoud verdwenen is. Daarbij komen er enorm veel broeikasgassen vrij. Een recente studie concludeert zelfs dat de vlees- en zuivelsector verantwoordelijk is voor de helft van de uitstoot van alle BKG, maar dat cijfer klopt niet. Wel is inmiddels zeker dat de schatting van de FAO van een aandeel van 18% te laag is, oa omdat de visindustrie er niet in was verwerkt en omdat ze verouderde gegevens gebruikten. Toch was de FAO studie voor velen een eye opener, omdat al het gemotoriseerd vervoer samen minder BKG uitstootte dan de productie van vlees en zuivel. Dat was nieuw en voor velen onverwacht. De uitstoot van methaan door oa koeien vormt een groot deel van de BKG uitstoot. Methaan is 23 maal zo krachtig als BKG als CO2. Je kunt stellen dat koeien de koolstof die ze via hun voer binnenkrijgen voor een groot deel omzetten in methaan. Bovendien is de productie van vlees en zuivel zeer inefficiënt, er is 5 tot 10 kg voer nodig voor 1 kg vlees. Als alle graan, soja en maïs die nu als veevoer worden gebruikt direct door mensen zou worden gegeten, is dat genoeg eten voor 3 miljard mensen. Een plantaardig dieet zou alle voedselproblemen kunnen oplossen, als ook de voedselverdeling zou worden verbeterd. Er zijn nu meer dan 1 miljard mensen met honger en hetzelfde aantal mensen met overgewicht. Ruim 2 miljard met een slechte gezondheid, door verschil in rijkdom. Dom.
Zelfs ministers roepen tegenwoordig op om minder vlees en zuivel te kopen.
Het kan niet genoeg gezegd worden: vlees en zuivel verbruik leiden tot een ramp. [7]. Een plantaardig dieet heeft nog meer voordelen, waarvan ik er hier een paar noem. Klimaat, natuur en milieu gaan er op vooruit. Er komen reusachtige oppervlakten landbouwgrond vrij, die herbebost kunnen worden. De nieuwe bossen zullen CO2 gaan opnemen, zodat het CO2 nivo in de atmosfeer kan gaan dalen, als tegelijk de CO2 uitstoot wordt gehalveerd.
Noten
1. A.K.Tripati, ea. Coupling of CO2 and Ice Sheet Stability ove major climate transitions of the last 20 million years. Science DOI: 10.1126/science.1178296, 081009.
2. 2. A world 4 degrees C warmer. New Scientist 03109, p.14
3. CO2 opname oceanen lijkt te gaan haperen. NRC, 191109
4. M.Krielaars, In Jakoetsk verdwijnen de huizen in de bodem. Smelten permafrost kan opwarmen versterken. NRC 231109
5. P. Luttikhuis, Redding van de aarde moet nog even wachten. NRC 171109
6. New Scientist 031009, p.14
7. M.Bezemer, J.Engels, Veel sterkere daling nodig CO2-uitstoot. Trouw 281009
8. M. Persson, Vleesten leidt tot ramp.Volkskrant 24109
9. Mark Lynas, Zes graden, 2008. Uitgeverij Jan van Arkel
*ppm = parts pro million.
Bij een CO2 concentratie van 390 ppm bevat 1 miljoen liter lucht 390 liter CO2.